Så kan du få dina barn att sova bättre

Slaapproblemen bij kinderen komen veel voor en de meesten hebben wel eens last gehad van slaapgebrek onder bepaalde periodes tijdens het opgroeien. Als zulke problemen aanhouden, kan dit negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid en ontwikkeling. Daarom is het belangrijk om goed op de eerste signalen te letten en zo snel mogelijk te handelen.

Slaap is belangrijk voor de ontwikkeling en gezondheid van kinderen. Er bestaat een verband tussen de slaapkwaliteit en de mate van geluk, cognitieve vaardigheden, aandachtsspanne, algemene humeur, stressbeheersing, woordenschatontwikkeling, leren en het geheugen van het kind. Wanneer het kind slaapt, worden ook groeihormonen uitgescheiden, wat belangrijk is voor de fysieke groei. Voor jonge kinderen lijkt slaap vooral belangrijk te zijn voor het verwerken van indrukken en herinneringen en voor het verbeteren van de motoriek.

Slaap wordt grotendeels gestuurd door het hormoon melatonine, dat geproduceerd wordt in de pijnappelklier en een belangrijke bijdrage levert aan het slaperig worden. De uitscheiding van melatonine wordt onder meer gestuurd door de hoeveelheid licht en is het hoogst als het donker wordt. Op deze manier reguleert het hormoon het circadiane ritme en is het een belangrijk mechanisme voor een goede nachtrust.

Hoeveel slaap hebben kinderen nodig?

Tijdens verschillende ontwikkelingsstadia heeft het kind verschillende hoeveelheden slaap nodig, want het circadiane ritme verandert gewoonlijk naarmate het kind ouder wordt. Het is daarom belangrijk om aandachtig en zorgvuldig te zijn de huidige richtlijnen te volgen om het kind de beste mogelijkheid te bieden om zich op een gezonde manier te ontwikkelen.

De slaapbehoefte kan als volgt naar leeftijd worden ingedeeld:

• Van 0 tot 1 jaar: De jongste kinderen zouden in principe tussen de 15 en 18 uur slaap per dag nodig hebben. Maar de slaapbehoefte kan op deze leeftijd aanzienlijk variëren.
• Van 1 tot 3 jaar: 12–14 uur per dag.
• Van 3 tot 6 jaar: 11–12 uur per dag.
• Van 6 tot 12 jaar: 1–11 uur per dag.
• Vanaf 12 jaar: 8–9 uur per dag. Tijdens de pubertijd hebben sommige kinderen meer slaap nodig.

Er kan dus geconcludeerd worden dat hoe ouder het kind is, hoe minder slaap het nodig heeft. Er zijn echter individuele verschillen en naast het aantal uur gaat het ook om de kwaliteit van de slaap gedurende de uren dat het kind slaapt.

Waarom hebben kinderen last van slaapstoornissen?

Plotselinge slaapproblemen ontstaan vaak wanneer er een verandering plaatsvindt in het leven van het kind. Naast het ouder worden, kunnen andere omstandigheden van invloed zijn, zoals nieuwe tandjes, een nieuw broertje of zusje, nieuwe plekken en veranderingen in routines of schema’s.

In sommige gevallen kunnen de slaapproblemen een teken zijn dat het kind een infectie of lichamelijke aandoening heeft. Het is vooral belangrijk om dit in het achterhoofd te houden bij kleine kinderen, omdat zij niet aan kunnen geven hoe ze zich voelen of kunnen aanwijzen waar ze pijn hebben. Let daarom extra goed op eventuele fysieke problemen door bijvoorbeeld de lichaamstemperatuur te meten om te kijken of het kind koorts heeft.

Om kinderen de best mogelijke voorwaarden te bieden voor een gezonde ontwikkeling en welzijn zijn er een aantal belangrijke aspecten om rekening mee te houden als het gaat om slaapstoornissen:

Onrust in huis

Lawaaierige omgevingen in huis kunnen een negatief effect hebben op de slaap van het kind. Dit kan bijvoorbeeld komen door een hoog geluidsniveau door schreeuwen of klappen, conflicten tussen gezinsleden of een direct gebrek aan veiligheid en zorg voor het kind.

Gebrek aan routines

De meeste kinderen hebben duidelijke regels en routines nodig om zich aan te houden. Eten en slapen op regelmatige tijden kan van groot belang zijn om ervoor te zorgen dat het kind ’s nachts tot rust kan komen. Het is het beste wanneer het kind in zijn/haar eigen bed slaapt, en niet op andere plekken in slaap valt en vervolgens naar bed gedragen wordt. Op die manier wordt het bed tevens een veilige plek, die het kind associeert met slapen.

Wanneer het kind de tienerjaren bereikt, kan het lastiger zijn om de routines te beïnvloeden. Een manier om ervoor te zorgen dat de omstandigheden optimaal zijn voor het kind om daadwerkelijk op tijd te gaan slapen, is door als ouders soortgelijke routines aan te houden en ’s avonds niet te lang op te blijven.

Schermen en verlichting

Onderzoek toont aan dat te veel schermtijd vlak voor het slapengaan de kwaliteit van de slaap verlaagt. Hetzelfde geldt voor lampen en andere verlichting die het circadiane ritme kunnen verstoren. Dit lijkt onder andere te wijten te zijn aan het gebrek aan uitscheiding van het lichaamseigen hormoon melatonine, dat normaal het circadiane ritme regelt door te worden uitgescheiden wanneer de zon ondergaat en het donker wordt.

Hoe worden kinderen beïnvloed door slaapstoornissen?

Meestal merkt u het vanzelf op wanneer een kind niet goed slaapt. Het uit zich vaak in een slecht humeur en soms ook in hyperactiviteit. Bovendien wordt de aandachtsspanne vaak aangetast, waardoor het moeilijk kan zijn om contact te krijgen met het kind tijdens gesprekken met ouders of leerkrachten op school. Op den duur kunnen slaapproblemen dus een negatief effect hebben op het onderwijs en ervoor zorgen dat het kind een achterstand krijgt in zijn of haar academische ontwikkeling. Wanneer het kind achterloopt op de rest van zijn of haar klasgenoten, kan dit weer leiden tot sociale problemen en kan het kind zich buitengesloten voelen.

Er zijn ook directe verbanden tussen slaapgebrek en een slechte lichamelijke gezondheid en ontwikkeling. Vermoeide en inactieve kinderen lopen risico op problemen met overgewicht en gevolgen zoals hoge bloeddruk en diabetes. Slaapgebrek kan ook in verband worden gebracht met verschillende andere stressgerelateerde ziekten.

Ontwikkeling en groei

Slaap lijkt belangrijk te zijn voor het verwerken van indrukken en herinneringen, evenals het ontwikkelen van motorische vaardigheden. Bovendien is slaap belangrijk voor de fysieke groei, aangezien groeihormonen grotendeels worden uitgescheiden wanneer het kind slaapt.

Concentratie en leren

Een goede nachtrust is belangrijk om de juiste omstandigheden te creëren waarin het kind nieuwe dingen kan leren, niet in de laatste plaats op de kleuterschool/school. Vermoeide of oververmoeide kinderen verliezen sneller hun concentratie en vertonen gedrag dan aan ADHD doet denken.

De mentale en fysieke gezondheid

Slaapgebrek kan kinderen prikkelbaarder en in sommige gevallen agressiever maken. Er is ook een verhoogd risico op depressie, net als bij volwassenen. Als het om lichamelijke gezondheid gaat, bestaan er verbanden tussen slaapgebrek en een aantal veervoorkomende ziekten als gevolg van een slecht functionerend immuunsysteem. Voorbeelden van dergelijke ziekten zijn diabetes en een hoge bloeddruk.

Wat zijn de meest voorkomende slaapstoornissen bij kinderen?

Slaapstoornissen kunnen zich op veel verschillende manieren uiten, en het resultaat is vaak hetzelfde; slaapgebrek.  Hier zijn enkele veel voorkomende oorzaken van slaapstoornissen en waardevolle tips voor wat u als ouder kunt doen wanneer de problemen worden ontdekt.

Nachtmerries

Nachtmerries zijn vooral beangstigend voor jonge kinderen, omdat zij vaak niet het vermogen hebben om te onderscheiden wat echt is en wat er in hun dromen gebeurt. Meestal komen nachtmerries voor tijdens de zogenaamde remslaap. Als ouder of familielid kunt u het kind het beste geborgenheid bieden en het kind rustig helpen om weer in slaap te vallen. Nachtmerries komen vooral veel voor bij ziekte en koorts.

Nachtangst

Nachtangst kan net als nachtmerries beangstigend zijn, maar leidt er meestal niet toe dat het kind wakker wordt. Daarentegen kan nachtangst zich uiten in zowel hevige bewegingen als geschreeuw. Het is niet nodig om het kind wakker te maken, maar als het vaker gebeurt en steeds op ongeveer hetzelfde tijdstip, kunt u proberen het kind vóór die tijd even te wekken om het op die manier te vermijden.

Praten in de slaap

Als uw kind alleen in zijn of haar slaap praat, is dat niets om zich zorgen over te maken. Het komt vaak voor tijdens de lichtere slaap en kan hooguit anderen storen die in dezelfde kamer slapen. Het kan in sommige gevallen gerelateerd zijn aan andere, ernstigere slaapstoornissen zoals nachtmerries of soms zelfs slaapwandelen.

Slaapwandelen

Achtergrond: Onderzoek toont aan dat één op de drie kinderen vóór de leeftijd van 13 jaar slaapwandelt. Omdat slaapwandelaars hun omgeving meestal niet waarnemen en zich de gebeurtenis later niet herinneren, brengt dit bepaalde risico’s met zich mee.

Aanpak: Zorg er daarom voor dat de kamer waarin het kind slaapt veilig is en installeer eventueel een alarm. Als er aangrenzende trappen zijn, kan het een goed idee zijn om een hekje te plaatsen om te voorkomen dat het kind naar beneden valt. Om te voorkomen dat uw kind gaat slaapwandelen, kunt u proberen om uw kind ongeveer een half uur voordat het normaal gebeurt wakker te maken. Het kind kan daarna weer in slaap vallen en zo wordt hopelijk voorkomen dat het ’s nachts weer aan de wandel gaat.

Snurken

Achtergrond: Ook kinderen kunnen snurken, wat kan komen door gezwollen amandelen, allergieën en overgewicht.

Aanpak: Door de oorzaak aan te pakken met allergiemedicatie, lichaamsbeweging en eventueel een operatie kan het snurken verholpen worden.

Slaapapneu

Achtergrond: Overmatig snurken, of als u ervaart dat het kind af en toe stopt met ademen, kan betekenen dat uw kind last heeft van slaapapneu. Dit leidt er vaak toe dat de slaap van het kind wordt verstoord en dat het dus meerdere keren ’s nachts wakker wordt. Het hierdoor veroorzaakte slaaptekort heeft negatieve gevolgen, zoals vermoeidheid, concentratieproblemen en hyperactiviteit.

Aanpak: Doe onderzoek naar slaapapneu als u de bovenstaande problemen bij uw kind ontdekt, zeker als het slaapgebrek niet op een andere manier verklaard kan worden. Vaak is de aanpak hetzelfde als bij snurken, bijvoorbeeld een operatie aan de amandelen.

Slaapstoornissen bij kinderen en volwassenen

Slaap is belangrijk voor de algemene gezondheid. Dit geldt voor alle mensen, dus zowel voor volwassenen als kinderen. Een verschil is dat volwassenen vaak zelf verantwoordelijkheid kunnen nemen en iets aan hun slaapproblemen kunnen doen, alleen of door hulp te zoeken. Bovendien zijn volwassenen over het algemeen beter in het verbergen van de symptomen die optreden in verband met slaapgebrek, om zo in het dagelijks leven te kunnen functioneren.

Kinderen hebben er meer moeite mee om hun emoties te beheersen en worden meestal sneller en duidelijker beïnvloed door slaapstoornissen. In tegenstelling tot de meeste volwassenen hebben kinderen niet het vermogen om de verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen slaap en kunnen ze hun slechte humeur niet koppelen aan hun slaapgebrek. Daarom moeten wij als volwassenen ingrijpen en iets aan de problemen doen. Voor kinderen is slaap immers minstens zo belangrijk.

Vijf voordelen van voldoende slaap voor uw kind

• De concentratie verbetert: Goed uitgerust zijn heeft verschillende voordelen in het dagelijks leven. Het kind kan zich concentreren en nieuwe dingen leren. Dit is vooral belangrijk op school, waar van het kind wordt verwacht dat het nieuwe informatie opneemt en onthoudt.
• Het fysieke vermogen wordt versterkt: Een alert kind heeft ook meer kracht en energie om te spelen en fysiek actief te zijn, wat de motoriek verbetert en er ook voor zorgt dat het kind tussen de activiteiten door makkelijker kan ontspannen en herstellen.
• Het lichaam herstelt en bouwt zich op: Tijdens de diepe slaap ontspant en herstelt het lichaam zich. Het immuunsysteem wordt versterkt, waardoor de kans dat het kind ziek wordt kleiner wordt.
• De algemene toestand verbetert: Naast de prestatiebevorderende effecten van voldoende slaap, kunnen ook conflicten in grote mate worden vermeden. Uitgeruste kinderen zijn meestal ook gelukkigere kinderen, waardoor het leven zowel thuis als op school aangenamer is.
• Het kind valt makkelijker in slaap: Een kind dat voldoende slaapt en het circadiane ritme volgt, valt de overige avonden meestal gemakkelijker in slaap. Zo neemt de kans op een betere nachtrust ook op de lange termijn toe, wat bijdraagt aan sterkere, gelukkigere en gezondere kinderen.

Slaaptips om kinderen beter te laten slapen

• Routines: Routines zijn van onschatbare waarde voor kinderen die moeite hebben met slapen. Door op vaste tijden te eten en naar bed te gaan, kan het kind vaak gemakkelijker ontspannen als het tijd is om naar bed te gaan. Zo kan het ook helpen om de bestaande routines te herzien en mogelijk aanpassingen te maken die het inslapen en slapen gemakkelijker maken voor het kind. Een tip is om een slaapschema te maken waarin u simpelweg opschrijft wanneer en hoe lang het kind heeft geslapen, zodat u de kwaliteit van de slaap van dag tot dag kunt vergelijken en zo de juiste aanpassingen kunt maken. Het is niet mogelijk om te zeggen welke routines het beste zijn voor alle kinderen, omdat er grote individuele variaties zijn.
• Ontspanningsoefeningen: Er zijn verschillende manieren om een kind te helpen ontspannen. Voor het ene kind is muziek de juiste methode, terwijl aanraking of een massage geschikt kan zijn voor het andere. Het is daarom het beste om verschillende dingen te proberen om zo een manier te vinden die werkt voor het kind. Er bestaan ook slaap-apps voor kinderen die nuttig kunnen zijn.
• Minder schermtijd voor het slapengaan: Onderzoek toont aan dat té lang naar een scherm kijken de slaap verslechtert, vooral net voor het slapengaan. Dit hangt onder meer samen met de uitscheiding van melatonine wanneer het donker wordt, wat door de verlichte schermen tegen wordt gewerkt. Daarom kan het een goed idee zijn om digitale apparaten een tijdje voor het slapengaan weg te leggen, en misschien in plaats daarvan een verhaaltje voor te lezen of een slaapliedje te zingen.
• Een evenwichtige en gezonde voeding: Vlak voor het slapengaan eten kan bijdragen aan een slechtere slaap. Het is vooral belangrijk om geen dingen te eten die veel suiker bevatten als het tijd is voor het kind om naar bed te gaan. Het veranderen van dergelijke gewoonten kan kinderen met slaapproblemen helpen.

Bronnen:

https://www.sleepfoundation.org/children-and-sleep

https://centrumvoorjeugdengezin.nl/pdfs/lekker-slapen

https://slaapcentrum.slingeland.nl/kenniscentrum/Slaapcentrum/Wat-is-slaap%3F/836/845

https://centrumvoorjeugdengezin.nl/opvoedencontent/slaapproblemen-voorkomen

https://www.opvoeden.nl/apneu-5639/